Kızılcık (Cornus sp.) temel olarak kuzey yarım kürenin ılıman bölgelerinde yetişen bir bitkidir. Bilinen 65 türü olan bitkinin türlerinin çoğu süs amaçlı kullanılmakta olup, içlerinden sadece birkaç türü meyveleri için yetiştirilmektedir. Meyvesi için yetiştirilen türlerin başında Cornus mas L. gelmektedir (Yılmaz vd., 2009). Kızılcık (Cornus mas L.) Cornaceae familyasına ait çok yıllık bir çalı bitkisidir. (Blagojević vd., 2021). Kızılcık meyveleri şeklen oval veya armuta benzer, rengi kiraz kırmızısı, koyu kırmızı, pembe veya sarı olabilir. Meyvenin ağırlığı yaklaşık 5,0 – 8,0 gram arasında değişim göstermektedir (Klimenko, 2004). Meyveler genellikle doğal bir yayılış göstermekte doğadan hasat edilmektedir. Olgunlaşan meyveler kırmızı renkli ve eksi bir tada sahiptir (Çapanoglu vd., 2011). Kızılcık bitkisi genel olarak Güney Avrupa ve Güneybatı Asya'ya özgü olarak bilinmesine karşın, Kafkasya eteklerinden, Türkiye, Romanya, Bulgaristan ve İtalya'ya kadar yayılan bir yetiştirme alanına sahiptir (Ochmian vd., 2019). Kızılcık, Karadağ ve diğer Balkan Yarımadası ülkelerinde sağlık, uzun ömür, dayanıklılık ve manevi kararlılığın sembolü olarak görülmektedir (Martinović ve Cavoski, 2020). Türk tıbbında ise kızılcık gastrointestinal bozuklukların ve ishalin tedavisinde kullanılmaktadır (Çapanoglu vd., 2011).

Kızılcık meyvesi ülkemizde Karadeniz, Akdeniz, Marmara ve Ege bölgelerinde sahile yakın ve yüksek kesimlerde doğal bir yayılım göstermektedir. Son yıllarda Yalova, Karabük, Malatya, Bursa ve İstanbul illerinde kurulan bahçelerde ticari amaçlı olarak yetiştiriciliği de gerçekleştirilmektedir (Bayoğlu, 2021). TÜİK verilerine göre Türkiye’deki kızılcık meyvesinin ekili olduğu alanlar ve meyvenin üretim hacmi Çizelge 1’de ifade edilmektedir. Türkiye’de 2015 yılından 2019 yılına kadara geçen 5 yıllık süreçte ortalama kızılcık üretimi 10487 ton idi. Ancak 2019 yılından 2020 yılına gelindiğinde yıllık üterim hacmindeki %38,58’lik artış dikkat çekmektedir. Türkiye’de 2020 yılında 131 dekar alandan 14231 ton kızılcık üretimi gerçekleştirilmiştir.

Çizelge 1. TÜİK (2020) Türkiye’de kızılcık meyvesinin yıllara göre ekili alanları ve üretimi

Kızılcık meyvesi yaklaşık olarak 2,11- 6,61 gram ağırlığındadır ve meyvenin yaklaşık %78,52 ile %88,74’ünü mezokarp oluşturmaktadır. Mezokarp %18,26 – 33,39 toplam kuru madde, %17,40 -32,37 çözünür katı madde, %1,62 – 3,75 toplam asitlik, %11,77- 26,30 toplam şeker, %9,50 – 24,07 indirgen şeker ve %0,38- 3,25 sakaroz içermektedir. Buna ek olarak bu kısım yaklaşık %0,32 – 2,44 Ca-pektat, 14,56 – 39,22 mg/100 g C vitamini, %0,20- 2.71 protein, %0,43- 0.95 selüloz, 35,63-126,53 mg/100 g antosiyanin ve %0,56- 1,47 tanen içeriğine sahiptir (Bijelić vd., 2011). Son yıllarda kızılcık gibi alışılmadık tat ve niteliklere sahip ve az bilinen meyvelere karşı tüketici ilgisi giderek artmaktadır. Ayrıca antioksidanlar ve antosiyaninler açısından zengin olması ile de fonksiyonel özellikler göstermektedir (Ercişli vd., 2007; Yılmaz vd., 2009). Kızılcık meyvelerinde bulunan bileşenler grip ve anjin semptomlarını hafifletme özelliklerinin yanı sıra, mide-bağırsak bozukluklarına iyi gelir ve anti-inflamatuar özellikleri sergiler. Ağrı ve ateşi dindirir. Kaynatılarak ya da taze meyve suyu şeklinde tüketilmesi ishal, sancı ve bağırsak hastalıklarını iyileştirici özellik göstermektedir (Kazimierski vd., 2019). Taze kızılcık kiraz meyveleri, portakalların iki katı kadar askorbik asit (C vitamini) içermektedir (Yılmaz vd., 2009) Bu özelliği ile kızılcık meyvesi zengin bir C vitamini ve polifenol kaynağı olarak bilinir. Bu meyvenin yaprakları ve meyveleri önemli miktarlarda favonoid, antosiyanin ve iridoid içermekte ve bu içeriği ile antioksidan ve antitümör özellik göstermektedir (Szczepaniak vd., 2019).

Kaynakça:

• Bayoğlu, Ş. (2021). Farklı yörelerden toplanan kızılcık (Cornus mas L.) genotiplerinin meyve özellikleri yönünden değerlendirilmesi (Master's thesis, Bursa Uludağ Üniversitesi).
• Bijelić, S. M., Gološin, B. R., Todorović, J. I. N., Cerović, S. B., & Popović, B. M. (2011). Physicochemical fruit characteristics of cornelian cherry (Cornus mas L.) genotypes from Serbia. HortScience, 46(6), 849-853.
• Blagojević, B., Agić, D., Serra, A. T., Matić, S., Matovina, M., Bijelić, S., & Popović, B. M. (2021). An in vitro and in silico evaluation of bioactive potential of cornelian cherry (Cornus mas L.) extracts rich in polyphenols and iridoids. Food chemistry, 335, 127619.
• Brand-Williams W, Cuvelier M, Berset C. (1995) Use of a free radical method to evaluate antioxidant activity. LWT- Food Sci and Technol, 28 (1): 25-30.
• Capanoglu, E., Boyacioglu, D., de Vos, R. C., Hall, R. D., & Beekwilder, J. (2011). Procyanidins in fruit from Sour cherry (Prunus cerasus) differ strongly in chainlength from those in Laurel cherry (Prunus lauracerasus) and Cornelian cherry (Cornus mas). Journal of Berry Research, 1(3), 137-146.
• Cerit, İ., Şenkaya, S., Tulukoğlu, B., Kurtuluş, M., Seçilmişoğlu, Ü. R., & Demirkol, O. (2016). Enrichment of functional properties of white chocolates with cornelian cherry, spinach and pollen powders. GIDA/The Journal of FOOD, 41(5).
• Ercişli, S., Orhan, E., Özdemir, O., & Sengül, M. (2007). The genotypic effects on the chemical composition and antioxidant activity of sea buckthorn (Hippophae rhamnoides L.) berries grown in Turkey. Scientia Horticulturae, 115(1), 27–33
• Kazimierski, M., Regula, J., & Molska, M. (2019). Cornelian cherry (Cornus mas L.)–characteristics, nutritional and pro-health properties. Acta Scientiarum Polonorum Technologia Alimentaria, 18(1), 5-12.
• Klimenko, S. (2004). The cornelian cherry (Cornus mas L.): collection, preservation, and utilization of genetic resources. J. Fruit Ornam. Plant Res, 12, 93-98.
• Martinović, A., & Cavoski, I. (2020). The exploitation of cornelian cherry (Cornus mas L.) cultivars and genotypes from Montenegro as a source of natural bioactive compounds. Food chemistry, 318, 126549.
• Ochmian, I., Oszmiański, J., Lachowicz, S., & Krupa-Małkiewicz, M. (2019). Rootstock effect on physico-chemical properties and content of bioactive compounds of four cultivars Cornelian cherry fruits. Scientia Horticulturae, 256, 108588.
• Szczepaniak, O. M., Kobus-Cisowska, J., Kusek, W., & Przeor, M. (2019). Functional properties of Cornelian cherry (Cornus mas L.): A comprehensive review. European Food Research and Technology, 245(10), 2071-2087.
• Szczepaniak, O., Jokiel, M., Stuper-Szablewska, K., Szymanowska, D., Dziedziński, M., & Kobus-Cisowska, J. (2021). Can cornelian cherry mask bitter taste of probiotic chocolate? Human TAS2R receptors and a sensory study with comprehensive characterisation of new functional product. PloS one, 16(2), e0243871.
• TÜİK, 2020. Türkiye İstatistik Kurumu. TÜİK. Şuradan ulaşılabilir: https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=tarim-111&dil=1 [Erişim tarihi 19 Mayıs 2021]
• Yılmaz, K. U., Ercişli, S., Zengin, Y., Şengül, M., & Kafkas, E. Y. (2009). Preliminary characterisation of cornelian cherry (Cornus mas L.) genotypes for their physico-chemical properties. Food Chemistry, 114(2), 408-412.