22 Nisan 2021 Perşembe
Tekerlekli Sandalye Seçimi
İstanbul Gelişim Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Öğr. Gör. Tuba Şenol, tekerlekli sandalyelerin seçimi, özellikleri ve kullanımı için gerekli çevre düzenlemeleri ile ilgili verdi.
Tekerlekli sandalyeler, engelliler tarafından yılın 365 günü kullanılan ve mobiliteyi sağlamak için en fazla tercih edilen yardımcı cihazlardan bir tanesidir. Bu sebeple bireylere ve kullanım şartlarına uygun tekerlekli sandalye tasarımı, üretimi ve seçimi son derece önemlidir. Aynı zamanda kullanıcıların tekerlekli sandalye ile günlük yaşam aktivitelerinde devam edebilmelerinde çevre düzenlemeleri de büyük önem taşımaktadır.
Tekerlekli sandalye kullanımına dair yapılan istatistikler sınırlı sayıda olsa da gelişmiş ülkelerdeki nüfusun yaklaşık %1’inin tekerlekli sandalye kullandığı, dünyada bu oranın daha yüksek olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde ise nüfusun yaklaşık %12’sinin engelli bireylerden oluştuğu ve fiziksel engelli bireylerin bu grubun büyük çoğunluğunu oluşturduğu bilinmektedir. Ancak tekerlekli sandalye kullanan birey sayısı ile ilgili net bir veri bulunmamaktadır. Engelli birey sayısı düşünüldüğünde ise etkin tekerlekli sandalye kullanan ve tekerlekli sandalyeye ihtiyaç duyan birey sayısının oldukça fazla olduğunu söylemek mümkündür. Dünyada ve ülkemizde tekerlekli sandalye kullanım oranı düşünüldüğünde uygun tekerlekli sandalye seçimi son derece önemlidir.
Bir tekerlekli sandalyenin uygun olarak nitelendirilebilmesi için bireyin kendi ihtiyaçlarını karşılamasına yardımcı, çevresel koşullarına uygun, vücuduna uyumu iyi, erişilebilirliği kolay, güvenli, uzun ömürlü, ekonomik açıdan bireyleri zorlamıyor olması ve postüral destek sağlaması gerekmektedir. Tekerlekli sandalye seçimi, kullanıcının tercih ettiği ve önceden belirlenmiş ihtiyaçlara, kullanıcının kapasitesine ve yaşadığı ortama göre yapılmalıdır. Uygun tekerlekli sandalye seçim ve değerlendirme sürecinde multidisipliner bir ekip içinde kullanıcı, aile üyeleri, bakım verenler, tedavi sürecini yürüten profesyoneller, ve kişinin sosyal çevresinde yer alan bireyler yer almalıdır. Değerlendirme sürecinde temel odak kullanıcı ve hedefleri olmalıdır. Kişinin tekerlekli sandalyeyi neden kullanacağı göz önüne alınarak beklenen iyileşme ve mevcut motor becerilerin iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Yanlış yapılacak bir tekerlekli sandalye seçimi faydadan çok daha fazla zarar vererek, onarılmaz hasarlara neden olabilmektedir.
Tekerlekli sandalye tasarımının her ne kadar kişiye özel olması gerektiği ifade edilse de belli standartlara uygun olması gerekmektedir. Tekerlekli sandalye standardizasyonu ile ilgili; Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO), ISO 7176 serisi olarak bilinen uluslararası standartlar geliştirilmiştir. Birçok ulusal standart komitesi, ISO 7176 serisini veya bireysel olarak uyarlanmış halini kendi tekerlekli sandalye olarak benimsemiştir. Soydan Y. ve ark. ise tekerlekli sandalyeye ihtiyaç duyan; farklı nedenlerle kalıcı veya geçici sakatlığı olan engelliler, yaşlılar ve hastalar için en uygun (optimum) tekerlekli sandalye seçimine yönelik yazılım algoritması geliştirmişlerdir. Uygulamada kullanıcıların fiziksel özellikleri, istekleri, kullanım alanı ve özellikleri, kullanım amacı ve özellikleri, ekonomik şartlar, mevcut teknolojik ürünler ve özellikleri, uzman görüşleri, standartlar, yönetmelikler ve kanunlar gibi bileşenler değerlendirilerek kişiye en uygun tekerlekli sandalye seçimi yapılabilmektedir. Teknolojinin günden güne gelişmesi ile birlikte tekerlekli sandalye seçimi ile ilgili bu yeni çalışma son derece umut vericidir.
Öğr. Gör. Tuba Şenol, uygun tekerlekli sandalye seçiminin engelli bireylerin topluma kazandırılması, toplum ve halk sağlığı için son derece önemli olduğunu belirtti. Tekerlekli sandalyelerin, kullanıcıların mümkün olduğunca çok sayıda etkinliğe katılmalarını sağlayacak şekilde tasarlanmasının gerekliliğini vurguladı. Tekerlekli sandalyelerin hafif, sağlam, manevra kabiliyeti yüksek, katlanabilir (yer işgal etmeyen), rahat, dengeli, düzgün olmayan zeminlere adaptasyon gösteren ve rahat sürülebilir özelliklere sahip olması gerektiğini belirti. Çocuklarda ise ek olarak büyüme hızına uyum sağlayacak materyal seçimine, çocuğun özgüven gelişimine ve yaşıtları ile olan iletişimine dikkat edilmesi gerektiğini bildirdi. Tekerlekli sandalye bölümlerinin de bu aşamada standartları olduğunu aktararak, koltuk genişliğine, derinliğine ve yüksekliğine; sırt, ayak, kol ve baş desteklerine dikkat edilmesi ve standartlara uygun olması gerektiğini söyledi. Sadece kullanıcıların özelliklerine uygun tekerlekli sandalye seçiminin yeterli olmadığını ifade ederek, tekerlekli sandalyenin doğru kullanılmasında uygun çevre düzenlemesinin de büyük öneme sahip olduğunu aktardı. Fiziksel çevrenin engelliler için ulasılabilir ve yasanabilir kılınması için, imar planları ile kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda Türk Standartları Enstitüsünün ilgili standartlarına uyulmasının gerekliliğini vurguladı.
Tarihsel olarak ele aldığımızda tekerlekli sandalyelerin gelişiminin diğer sektörlere göre çok yavaş olmasına rağmen bilgisayar, elektronik, malzeme, mekatronik ve biyomekanik alanlarında sağlanan gelişmelerin son yıllarda tekerlekli sandalyelere uygulanması ile inanılmaz bir ivmelenme ve kullanıcı odaklı çeşitlilik sağlandığını söyleyebiliriz. Buna paralel olarak tekerlekli sandalye kullanıcı sayısı da önemli ölçüde artış göstermiştir. Tüm bu aktarılan bilgilerden yola çıkılarak, engellilere yönelik tüm yardımcı cihaz teknolojilerinde olduğu gibi tekerlekli sandalyeler konusunda da uygun seçimin ve uygun çevre düzenlemelerinin hayati önem taşıdığını ve bu konuda toplum bilinçlendirilmesinin gerekli olduğunu söyleyebiliriz.
